«مالك يوم الدّين». (صاحب و فرمانرواي روز جزا).
كلمة «يوم» منحصر در فاصلة زماني يك طلوع و غروب خورشيد نيست. بلكه «يوم» يك برهنه از زمان را گويند كه ممكن است چند ساعت يا يك روز يا يك سال و يا چند و چندين سال باشد، كه يك حادثه در آن اتفّاق مي افتد، و آنچه منحصر به زمان ما بين طلوع و غروب خورشيد است، به نام «نهار» در برابر «ليل» است. كه مطلقاً دلالت بر همين فاصلة زماني دارد. امّا «يوم»، كه در اين جمله به «الدّين» اضافه شده است، با آغاز رستاخيز شروع مي شود، و پس از حسابرسي به اعمال مردم، و انتقال گروهي كه رستگارند به بهشت، و باقي به دوزخ، پايان مي پذيرد.
دو كلمة «يوم الدّين» يك اسم مركب را تشكيل مي دهد.
نكته اي كه در اين خصوص لازم به دقّت دارد، اين اصل است كه خداوند، در خلقت برقرار فرموده است. چنان كه در آية 49، از سورة ذاريات، و ضمن آيات ديگر مي فرمايد: «و من كلّ شيءٍ خلقنا زوجين لعلّكم تذكّرون». ( ما تمام اشياء را زوج، آفريديم. باشد كه شما به اين موضوع، توجّه و دقّت نمائيد). براي روشن شدن مطلب، ملاحظه مي نماييم كه در برابر زندگي، مرگ. در برابر مرد، زن. در برابر ظلمت، نور. در برابر شب، روز. در برابر زمين، آسمان. در برابر دنيا، آخرت. و... وجود دارد.
اكنون ما يك اسم مركب داريم «يوم الدّين» كه بايد زوج آن را بشناسيم. بعضي گمان مي كنند كه «يوم الدّين»، در برابر دنياست. در حالي كه چنين نيست. در برابر دنيا، آخرت قرار دارد. و آن زماني جاودان و ظاهراً بي پايان است، و جاي بهره گيري از اعماليست كه در مدت زندگي دنيوي معمول داشته ايم. در حالي كه «يوم الدّين» جاي و زمان حسابرسي است، نه بهره گيري. و لذا بايد در جستجوي زوج آن، بر آييم.
چون پس از «يوم الدّين» آخرت است، و در آخرت، شب و روزي وجود ندارد. «في ظل ممدود»، حالتي شبيه به ساية هميشگي دارد. پس ناگزير بايد قرينة «يوم الدّين» رادر همين دنيا كه شب و روز دارد، جستجو نماييم. آن هم بايد نامي باشد مركب از دو كلمه يا اسمي كه هر دو كلمة آن را بشود قرينة آن نام قرار دهيم، و در دنيا قرينة ديگري نداشته باشد.
چون يكي از كلمات «يوم الدّين» يوم است. نا گزير بايد كلمة قرينة آن را بيابيم كه «ليل» داشته باشد. نام مركبي كه مي توانيم قرينة آن بشمار آوريم، كه در دنيا قرينه اي هم نداشته باشد «ليلةالقدر» است.
حال بهتر مي توانيم معني «يوم الدّين» را درك كنيم. با قبول اين كه «يوم الدّين» را به روز حسابرسي و جزا ترجمه و تفسير كرده اند، و مؤمن و كافر، هر دو به نتيجة اعمال خود واقف و آگاه مي شوند. امّا چون «ليلة القدر» را فقط پيروان مؤمن و عامل به قرآن درك مي كنند، معني «يوم الدّين» هم مختص به همين مؤمنين مي شود. يعني روز دين. مانند روزي كه گروهي يا ملتي، يك پيروزي يا موفقيّتي مهّم كسب مي كنند. و آن روز را با نام همان موفقيّت، كه احراز كرده اند، تركيب مي كنند، و نامي جديد، براي آن وضع مي نمايند. مانند روز پيروزي. روز استقلال. روز جمهوري و غير اين ها. و چون روز حسابرسي، دينداران هستند كه به رستگاري نايل مي شوند. از اين رو بايد «يوم الدّين» همان روز ظهور نتيجة دين شناخته شود. يا روز تجلي دين. و اين كه آن را به روز جزا ترجمه كرده اند، چندان وافي به مقصود نيست. هر چند تا حدودي هم صحيح مي باشد. ما، انشاء الله، ذيل آيات سورة قدر، تو ضيحات لازم را در خصوص «ليلة القدر» عرضه خواهيم داشت.